Kalimantan adalah sebuah pulau yang terletak di sebelah utara Pulau Jawa dan di sebelah Barat Pulau Sulawesi. Terbagi menjadi wilayah Brunei,Indonesia dan Malaysia.
Dahulu nama pulau terbesar ketiga di dunia ini adalah Warunadwipa yang artinya Pulau Dewa Laut. Seringkali pulau ini secara keseluruhan disebutBorneo sedangkan wilayah Indonesia disebut Kalimantan, lalu wilayah Malaysia disebut Sarawak dan Sabah. Selain itu ada pula kesultanan Brunei. Pada zaman dahulu, Borneo adalah nama yang dipakai oleh kolonial Inggris dan Belanda, sedangkan nama pulau Kalimantan digunakan oleh penduduk Indonesia. Dalam bahasa Indonesia dahulu, Kalimantan Utara adalah sebutan untuk Borneo Utara (Sabah), tetapi dalam pengertian sekarangKalimantan Utara adalah Kalimantan Timur bagian utara. Jadi dalam arti luas Kalimantan meliputi seluruh pulau Borneo, sedangkan dalam arti sempit Kalimantan hanya mengacu pada wilayah Indonesia.
[sunting]Nama lain
[sunting]Kalimantan dalam nama
[sunting]Sejarah
[sunting]Sejarah awal
[sunting]Masa Republik Indonesia Serikat
[sunting]Konfrontasi Indonesia-Malaysia
[sunting]Geografi
[sunting]Sumber daya alam
[sunting]Administrasi
[sunting]Indonesia
[sunting]Malaysia
Bahasa-bahasa di Kalimantan' merupakan bahasa Austronesia dari rumpun Malayo-Polynesia yaitu :
- Malayic-Dayak (10)
- Ibanic /Dayak Laut(6)
- Bahasa Balau [BUG] (Sarawak)
- Bahasa Iban [IBA] (Suku Iban di Sarawak, Brunei, Kalimantan Barat)
- Bahasa Milikin [MIN] (Sarawak))
- Bahasa Mualang [MTD] (Suku Mualang, Sekadau, Kalimantan Barat)
- Bahasa Seberuang [SBX] (Suku Seberuang, Sintang, Kalimantan Barat)
- Bahasa Sebuyau[SNB] (Sarawak))
- Bahasa Keninjal [KNL] ( Melawi, Kalimantan Barat)
- Bahasa Kendayan [KNX] (Sanggau Ledo, Bengkayang, Kalimantan Barat)
- Bahasa Selako [SKL] (Selakau, Sambas, Kalimantan Barat)
- Bahasa-bahasa Malayic Dayak [XDY] (Kalimantan Barat dan Kalimantan Tengah)
Bahasa Barito/Rumpun Ot Danum (day)
- Bahasa Barito (20 bahasa)
- Bahasa Barito timur
- Bahasa Barito timur bagian utara :
- Bahasa-bahasa Lawangan (lbx) : Bahasa Lawangan, Bahasa Paser, Bahasa Benuaq, Bahasa Bentian, Dayak Bawo
- Bahasa Tawoyan [twy] (Kalimantan Tengah)
- Bahasa Barito timur bagian Tengah-Selatan
- Bagian Tengah :
- Bahasa Dusun Deyah [dun] (Suku Dusun Deyah, Kalimantan Selatan)
- Bagian Selatan :
- Bahasa Maanyan [mhy](Suku Maanyan, Kalimantan Tengah dan Kalimantan Selatan)
- Bahasa Dusun Malang [duq] (Kalimantan Tengah)
- Bahasa Dusun Witu [duw] (Kalimantan Tengah)
- Bahasa Paku [pku] (Kalimantan Tengah)
- Bagian Tengah :
- Bahasa Barito timur bagian utara :
- Bahasa Barito barat :
- Bahasa Barito barat bagian utara
- Bahasa Kohin [kkx] (Bahasa Seruyan)(Kalimantan Tengah)
- Bahasa Dohoi [otd] (Suku Ot Danum, Kalimantan Tengah)
- Bahasa Siang-Murung [sya] (Suku Siang Murung, Kalimantan Tengah)
- Bahasa Barito barat bagian selatan
- Bahasa Bakumpai [bkr] (Suku Bakumpai, Kalimantan Tengah dan Kalimantan Selatan)
- Dialek Katingan [kxg] (Katingan, Kalimantan Tengah)
- Bahasa Ngaju [nij] (Suku Ngaju, Kalimantan Tengah)
- Dialek Kahayan [xah](Kalimantan Tengah)
- Bahasa Barito barat bagian utara
- Bahasa Barito Mahakam :
- Bahasa Tunjung [tjg] (Suku Tunjung, Kalimantan Timur)
- Bahasa Ampanang (apg) (Kalimantan Timur)
- Bahasa Barito timur
[sunting]Bahasa Borneo Kayan-Murik
- Kayan-Murik (17 bahasa)
- Bahasa Kayan(Suku Kayan) :
- Bahasa Bahau(bhv)(Suku Bahau, Kalimantan Timur)
- Dialek Kayan Busang [bfg](Suku Busang, Kalimantan Timur)
- Dialek Kayan Wahau [whu](Suku Bahau, Kalimantan Timur)
- Dialek Kayan Mahakam [xay](Kutai Barat, Kalimantan Timur)
- Dialek Kayan Sungai Kayan [xkn] (Malinau, Kalimantan Timur)
- Dialek Kayan Baram [KYS] (Sarawak)
- Dialek Kayan Rejang [REE] (Sarawak)
- Dialek Kayan Mendalam[XKD] (Kalimantan Barat)
- Modang :
- Bahasa Modang [mxd] (Suku Modang, Kutai Kartanegara, Kalimantan Timur)
- Bahasa Segai [sge] (Berau, Kalimantan Timur)
- Punan Muller-Schwaner :
- Bahasa Aoheng [pni] (Suku Aoheng/Suku Penihing, Kalimantan Timur)
- Bahasa Punan Aput [pud] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Punan Merah [puf] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Uheng-Kereho [xke] (Kalimantan Barat)
- Bahasa Bukat [BVK] (Suku Bukat, Kalimantan Timur)
- Bahasa Hovongan [HOV] (Kalimantan Barat)
- Murik
- Dialek Kayan Murik [MXR] (Sarawak)
- Bahasa Kayan(Suku Kayan) :
[sunting]Bahasa Borneo Land Dayak (Dayak Darat/Klemantan)
- Land Dayak(16)
- Bahasa Ahe [AHE] (Suku Ahe, Kalimantan Barat)
- Bahasa Bekati' [BAT](Kalimantan Barat)
- Bahasa Biatah [BTH] (Sarawak)
- Bahasa Benyadu' [BYD] (Kalimantan Barat)
- Bahasa Djongkang [DJO] (Suku Jangkang, Jangkang, Sanggau, Kalimantan Barat)
- Bahasa DAYAK, LAND [DYK] (Suku Dayak Darat, Kalimantan Barat)
- Bahasa Lara' [LRA] (Kalimantan Barat)
- Bahasa Nyadu [NXJ] (Kalimantan Barat)
- Bahasa Ribun [RIR] (Suku Ribun, Kalimantan Timur)
- Bahasa Mali [SCG](Suku Dayak Mali di Balai, Sanggau, Kalimantan Barat)
- Bahasa Semandang [SDM] (Simpang Hulu, Ketapang, Kalimantan Barat)
- Bahasa Bukar Sadong [SDO] (Suku Bidayuh,Kembayan, Sanggau, Sarawak)
- Bahasa Jagoi [SNE] (Sarawak)
- Bahasa Sara [SRE] (Kalimantan Barat)
- Bahasa Tringgus [TRX] Sarawak)
- Bahasa Kembayan [XEM] (Kembayan, Sanggau, Kalimantan Barat)
[sunting]Bahasa Borneo Timur Laut
- Borneo Timur Laut(84)
- Melanau-Kajang (13)
- Kajang (7)
- Bahasa Bukitan [BKN] (Sarawak)
- Bahasa Kajaman [KAG] (Sarawak)
- Bahasa Lahanan [LHN] (Sarawak)
- Bahasa Punan Batu 1 [PNM] (Sarawak)
- Bahasa Sekapan [SKP] (Sarawak)
- Bahasa Sian [SPG] (Sarawak)
- Bahasa Ukit [UMI] (Sarawak)
- Melanau (6)
- Bahasa Daro-Matu [DRO] (Sarawak))
- Bahasa Kanowit [KXN] (Sarawak))
- Bahasa Melanau [MEL] (Suku Dayak Melanau, Sarawak)
- Bahasa Sibu [SDX] (Sibu, Sarawak)
- Bahasa Seru [SZD] (Sarawak)
- Bahasa Tanjong [TNJ] (Malaysia (Sarawak)
- Kajang (7)
- Sarawakan Utara (37)
- Berawan-Lower Baram (6)
- Berawan (1)
- Bahasa Berawan [LOD] (Sarawak)
- Lower Baram (5)
- Central (5)
- A (2)
- Bahasa Belait [BEG] (Distrik Belait, Brunei)
- Bahasa Kiput [KYI] (Sarawak)
- B (3)
- Bahasa Lelak [LLK] (Malaysia (Sarawak))
- Bahasa Narom [NRM] (Malaysia (Sarawak))
- Bahasa Tutong (barat)/Bahasa Tutong 2 [TTG] (Distrik Tutong, Brunei)
- A (2)
- Central (5)
- Berawan (1)
- Bintulu (1)
- Bahasa Bintulu [BNY] (Malaysia (Sarawak))
- Bahasa Dayic
- Kelabitic :
- Bahasa Lundayeh [lnd] (Suku Lundayeh, Malinau, Kaltim, Sabah, Brunei, Sarawak)
- Bahasa Putoh [put] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Lengilu [lgi] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Sa'ban [SNV] (Kalimantan)
- Bahasa Tring [TGQ] (Sarawak)
- Murutic :Bahasa Kelabit [KZI] (Sarawak)
- Murut :
- Bahasa Okolod [kqv] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Selungai Murut [slg] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Keningau Murut [KXI] (Keningau, Sabah)
- Bahasa Tagal Murut [MVV] (Suku Tagol, Malinau, Sabah)
- Bahasa Paluan [PLZ] (Sabah)
- Bahasa Timugon Murut [TIH] (Sabah)
- Northern (1)
- Bahasa Baukan [BNB] (Sabah)
- Tidung :
- Bahasa Tidung(tid) (Suku Tidung, Tarakan, Kalimantan Timur)
- Bahasa Bulungan(blj) (Suku Bulungan, Bulungan, Kalimantan Timur)
- Bahasa Sembakung Murut (sbr) (Nunukan, Kalimantan Timur)
- Bahasa Kalabakan [KVE] (Kalabakan, Sabah)
- Bahasa Serudung Murut [SRK] (Sabah)
- Murut :
- Kelabitic :
- Kenyah (12) :
- Bahasa Kenyah Utama (Suku Kenyah):
- Dialek Kenyah Sungai Bahau [bwv] (Malinau, Kalimantan Timur)
- Dialek Kenyah Sungai Kayan [knh] (Malinau, Kalimantan Timur)
- Dialek Kenyah Kelinyau [xkl] (Kalimantan Timur)
- Dialek Kenyah Mahakam [xkm] (Kutai Barat, Kalimantan Timur)
- Dialek Kenyah Bakung [boc] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Punan Tubu [puj] (Kalimantan Timur)
- Sebob :
- Dialek Kenyah Wahau [whk] (Kalimantan Timur)
- Dialek Kenyah Tutoh [TTW] (Sarawak)
- Bahasa Kenyah Utama (Suku Kenyah):
- Berawan-Lower Baram (6)
- Rejang-Sajau :
- Bahasa Basap [bdb] (Suku Basap di Kalimantan Timur)
- Bahasa Burusu [bqr] (Suku Burusu di Kalimantan Timur)
- Bahasa Punan Merap [puc] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Sajau Basap [sjb] (Kalimantan Timur)
- Bahasa Punan Bah-Biau [PNA] (Malaysia (Sarawak))
- Sabahan (29)
- Dusunic (23)
- Bisaya (5)
- Southern (3)
- Dialek Bisaya Brunei [BSB] (Brunei)
- Dialek Bisaya Sarawak [BSD] (Sarawak)
- Bahasa Tutong/Tutong 1 [TTX] (Brunei)
- Dialek Bisaya Sabah [BSY] (Sabah)
- Bahasa Tatana [TXX] (Sabah)
- Southern (3)
- Dusun (17)
- Central (6)
- DUSUN, CENTRAL [DTP] (Sabah)
- Bahasa Kota Marudu Tinagas [KTR] (Kota Marudu, Sabah)
- DUSUN, SUGUT [KZS] (Sabah)
- DUSUN, TAMBUNAN [KZT] (Sabah)
- Bahasa Minokok [MQQ] (Sabah)
- DUSUN, TEMPASUK [TDU] (Sabah)
- Eastern (1)
- KADAZAN, LABUK-KINABATANGAN [DTB] (Sabah)
- Bahasa Gana [GNQ] (Sabah)
- KADAZAN, COASTAL [KZJ] (Sabah)
- KADAZAN, KLIAS RIVER [KQT] (Sabah)
- Bahasa Kimaragang [KQR] (Sabah)
- Bahasa Kota Marudu Talantang [GRM] (Sabah)
- Bahasa Kuijau [DKR] (Sabah)
- Bahasa Lotud [DTR] (Sabah)
- Bahasa Papar [DPP] (Sabah)
- Bahasa Rungus [DRG] (Sabah)
- Bahasa Tebilung [TGB] (Sabah)
- Central (6)
- Unclassified (1)
- Bahasa Dumpas [DMV] (Sabah)
- Bisaya (5)
- Ida'an (1)
- Bahasa Ida'an [DBJ] (Sabah)
- Dusunic (23)
- Paitanic (5)
- Bahasa Abai Sungai [ABF] (Sabah)
- Bahasa Tombonuwo [TXA] (Sabah)
- Upper Kinabatangan (3)
- KINABATANGAN, UPPER [DMG] (Sabah)
- LOBU, LANAS [RUU] (Sabah)
- LOBU, TAMPIAS [LOW] (Sabah)
- Melanau-Kajang (13)
[sunting]Bahasa Borneo Punan-Nibong
- Punan-Nibong (2)
- PENAN, EASTERN [PEZ] (Malaysia (Sarawak))
- PENAN, WESTERN [PNE] (Malaysia (Sarawak))
[sunting]Bahasa Malayic
- Malayic
- Malayan
- Bahasa Melayu Lokal :
- Bahasa Melayu (Suku Melayu, Kalimantan Barat dan Kalimantan Tengah)
- Bahasa Melayu Kokos (coa) Suku Kokos di Tawau, Sabah
- Bahasa Banjar (bjn) (Suku Banjar, Kalimantan Selatan, Kalimantan Timur, Kalimantan Tengah)
- Bahasa Berau (bve) (Suku Berau, Berau, Kalimantan Timur)
- Bahasa Bukit (bvu) (Suku Bukit, Kalimantan Selatan)
- Bahasa Brunei (kxd) (Suku Brunei) di (Brunei,Sarawak,Sabah)
- Bahasa Kutai (Suku Kutai):
- Dialek Tenggarong - Melayu Kutai (vkt) (Tenggarong, Kutai Kartanegara, Kalimantan Timur)
- Dialek Kota Bangun - Melayu Kutai (mqg) (Kota Bangun, Kutai Kartanegara, Kalimantan Timur)
- Bahasa Melayu Lokal :
- Malayan
Kelompok etnis
Kerajaan yang pernah ada
[sunting]Daftar gunung di Kalimantan
[sunting]Kota besar
Urutan | Kota, Propinsi | Populasi |
---|---|---|
1 | Banjarmasin, Kalimantan Selatan | 589,115 |
2 | Samarinda, Kalimantan Timur | 574,439 |
3 | Pontianak, Kalimantan Barat | 501,483 |
4 | Balikpapan, Kalimantan Timur | 469,884 |
5 | Palangkaraya, Kalimantan Tengah | 170,761 |
6 | Singkawang, Kalimantan Barat | 167,892 |
7 | Tarakan, Kalimantan Timur | 155,716 |
8 | Banjarbaru, Kalimantan Selatan | 152,839 |
9 | Bontang, Kalimantan Timur | 120,348 |